4) Aikido - zarys historii powstania aikido
Aikido (jap. 合気道 aikidō, w dawnym zapisie 合氣道) – japońska sztuka walki skodyfikowana przez Morihei Ueshibę pod koniec dziewiętnastego i na początku dwudziestego wieku.
Twórca aikido oparł rzuty i dźwignie na starodawnym i na wpół mitycznym nurcie aikijutsu, a pracę nóg i sztukę posługiwania się bokkenem na tradycyjnej szermierce kenjutsu.
Sztukę posługiwania się jō i koordynację ruchów na podstawie jōdō ze szkoły yagu-ryū. Jak żadna inna sztuka walki, aikido kładzie nacisk na moralny i psychologiczny wymiar działań oraz na odpowiedzialność za zdrowie i życie drugiego człowieka w całym procesie treningu i walki.
Techniki aikido składają się głównie z rzutów, dźwigni, szczególnie z dźwigni na małe stawy: nadgarstki i łokcie oraz uników i padów (ukemi). Oprócz walki wręcz, aikido zawiera elementy walki bronią, w celach ćwiczebnych używane są jō, bokken, tantō. Według Jerzego Miłkowskiego, autora książek o sztukach walki, w najbardziej rozbudowanych systemach aikido wyróżnia się ponad dwa tysiące technik lub kombinacji technicznych.
Aikido współczesne składa się z kilkunastu szkół i nurtów, o mniej lub bardziej praktycznym nastawieniu. Sztuka walki przerodziła się obecnie w szeroko rozumianą działalność rekreacyjno-zdrowotną, o jednej z najbardziej kwestionowanych – spośród wszystkich sztuk walki – przydatności do samoobrony. Przedmiotem częstych dyskusji jest skuteczność technik aikido w przypadku rzeczywistej walki.
Koreańską sztuką walki, wykazującą podobieństwo do aikido w technikach dźwigni i rzutów, jest hapkido.
Elementy technik aikido wykorzystuje w swoich filmach aktor Steven Seagal.
Źródłosłów słowa "aikidō":
ai (jap. 合) – połączenie, zjednoczenie;
ki (jap. 気) – duch, energia (od chińskiego qi);
dō (jap. 道) – droga, metoda, sposób, nauczanie; ->powrót
Neutralizacja agresji
Jak należy rozumieć pojęcie: czysta neutralizacja agresji? Oznacza to, że zaawansowany aikidoka potrafi obronić się, nie powodując żadnej poważnej kontuzji u rywala, wywołując jedynie tymczasowy ból.
Dynamika ruchu
Pojęcie: "dynamika ruchu" w przypadku aikido rozumiemy następująco: kiedy przeciwnik się porusza, powinniśmy wykorzystać moment bezwładności poruszającego się ciała przeciwnika.
Zasada wirującej kuli
Aikidoka stanowi centrum, oś ruchu wirowego (kuli). Napastnik natomiast jest na zewnątrz "kuli" - jest więc zmuszony do poruszania się szybciej niż aikidoka. W efekcie ciało napastnika porusza się po obwodzie "kuli" znacznie szybciej, niż ciało aikidoki w centrum "kuli". Dzięki takiej różnicy prędkości łatwiej jest aikidoce pozbawić rywala równowagi. Ważnym elementem jest zachowanie odpowiedniego dystansu od atakującego. Zbyt mała odległość od atakującego powoduje, że aikidoce brak jest miejsca na wykonanie techniki aikido. Zbyt duża odległość między aikidoką a atakującym powoduje utratę przez aikidokę kontroli nad ciałem przeciwnika.
Aikido nie przeciwstawia atakowi ani szybkości, ani gwałtowności. Szybkość poruszania się aikidoki musi być dostosowana do szybkości ataku przeciwnika. To atakujący decyduje o szybkości reakcji aikidoki. Bardzo ważna jest płynność ruchów. Gwałtowne, nieciągłe ruchy powodują u napastnika niepożadane odruchowe reakcje, takie jak np. napięcie mięśni albo zatrzymanie się.
Techniki aikido wykonuje się całym ciałem. Nie wolno szarpać, ciągnąć ani pchać przeciwnika rękami. Ręce służą jedynie do trzymania przeciwnika. Ruch uzyskujemy oddziaływując na przeciwnika całym swoim ciałem.
Przykład: Trzymamy przeciwnika za klapy marynarki i mamy przesunąć go w swoją stronę. Laik wykorzysta siłę mięśni bicepsów i ugnie łokcie. Aikidoka cofnie się i obniży postawę. Obniżenie ciała uzyskujemy przez ugięcie nóg w kolanach. Nie łamiemy ciała w biodrach składając się w pół. Dlatego postawa jest szeroka, tak aby zachować równowagę po ugięciu kolan.
>Dużą trudnością jest osiągnięcie zrelaksowanego napięcia. Całkowite rozluźnienie sprawia że ciało nie jest przygotowane do wykonania ruchu. Usztywnienie ciała uniemożliwia płynne poruszanie się. Dlaczego? Kiedy łapiemy np. piłkę lekarską, napinamy ciało, by przeciwstawić się jej masie i sile uderzenia. Jeśli jednak nie jest to piłka lekarska, ale piłka wykonana z miękkiego materiału, np. gąbki, to rozluźniamy się. Do takiego stanu naszego ciała dążymy. ->powrót
RENSHU
Etap początkowy, w którym ćwiczący powtarza podstawowe formy
KUNREN
Bardziej intensywny i urozmaicony trening, na przykład w trakcie seminarium Aikido
TANREN
Zaangażowanie w powtarzanie form technik, zaangażowanie, przekonanie do treningu bez względu na wszelkie przeszkody
KEIKO
Poczucie zrozumienia pierwotnych zasad powtarzanych technik
KUFU
Zastosowanie sztuki i jej zasad w różnych sytuacjach dnia codziennego
SHUGYO
Mistrzostwo — najgłębszy z możliwych duchowy i fizyczny trening
Aikido w swoich korzeniach sięga do bitewnych sztuk walki, takich jak kumi-uchi (tzw. bitewne sumo) i jujitsu. Są to dwa podstawowe kierunki walki wręcz, które na przestrzeni dziejów rozwijały się w Japonii, wzajemnie uzupełniały i przekształcały zyskując także wymiar filozoficzny i religijny mający swoje odbicie w kulturze i obyczajowości.
W czasie bitwy bardzo często dochodziło do gwałtownego zderzenia ciałem w ciało uzbrojonych w miecz lub długą lancę yari przeciwników. Starcie to wygrywał ten, który zdołał, po uprzednim wytrąceniu przeciwnika z równowagi zadać decydujący cios. Kumi-uchi – bitewne sumo pozwalało dobrze wyszkolonemu samurajowi rozstrzygnąć na swoją korzyść wynik gwałtownego, dynamicznego starcia. Ponieważ walka toczyła się o wytracenie przeciwnika z równowagi w sumo znacznie wcześniej niż w innych sztukach walki pojawiły się elementy zręcznościowe takie jak zejścia z linii, podcięcia, gwałtowne uniki, rzuty z obrotem.
W odróżnieniu od dzisiejszego, sportowego sumo w kumi-uchi stosowano ciosy pięścią i krawędzią dłoni, kopnięcia w krocze i staw kolanowy. Za pomocą szeregu dźwigni łamano łokcie, kręgosłupy, wywoływano zwichnięcia stawów.
Zarówno współczesne judo jak i szereg odmian jujitsu zaczerpnęły właśnie z sumo wiele fundamentalnych technik. W bitewnym zamieszaniu często dochodziło do utraty lancy yari, rzadziej miecza. Zdarzało się też odcięcie szczytowej części drzewca i osadzonego na nim ostrza. W takiej sytuacji umiejętność kontynuowania walki bez broni była jedyną drogą do ocalenia życia. Nie można jej było rozstrzygnąć tak jak w sumo poprzez gwałtowne starcie z uzbrojonym przeciwnikiem. Konieczna była odmienna strategia, której sednem było umiejętne wykorzystanie siły atakującego przeciwnika dla własnych potrzeb.
Jujitsu – drugi bitewny nurt walki wręcz, który rozwijał się odmiennie od sumo, powstał jako odpowiedź na specyficzne sytuacje w walce takie jak utrata broni. Kluczem do stworzenia jujitsu jako spójnego systemu, składającego się z szeregu technik zręcznościowych i dźwigni było wykorzystanie wiedzy medycznej na temat mechaniki stawów, znanych z akupunktury i akupresury wrażliwych i znaczących dla funkcjonowania organizmu punktów na ciele człowieka. W wielu szkołach, stylach dawnego jujitsu można znaleźć zalążki i elementy technik aikido.
Jednak za najbardziej związaną ze współczesnym aikido uznaje się szkołę Daito Aikijitsu stworzoną w IX wieku n.e. przez księcia Teijun, syna cesarza Seiwa. Szkoła ta w odróżnieniu od „plebejskiego” jujitsu, miała charakter elitarny i tajny, nauczana była tylko wśród najznaczniejszych samurajów. Za kontynuatorów tej szkoły uważa się Yoshiie Minamoto oraz jego brata Shinra Saburo Yoshimitsu.
Zgodnie z legendą Yoshimitsu zainspirowany widokiem pająka zręcznie zapędzającego dużego owada w swoją sieć, udoskonalił wiele technik, wykorzystując przy tym swoja wiedzę medyczną i znajomość anatomii. Drugi syn Yoshimitsu przeniósł się do Takeda, dał początek klanu o tym nazwisku. Aikijitsu było nauczane tylko wśród członków rodziny Takeda. Z klanu Takeda sztuka została przekazana w XVI wieku w podobny sposób do klanu Aizu, gdzie została nazwana Aizu Todome.
Równoległy rozwój jednej sztuki w izolowanych ośrodkach doprowadził do przekształcenia Aikijitsu w kilka odmian. Teoretyczne połączenie nastąpiło za sprawą doktryny „aiki in yo ho”, która sprawiła, że różne style zaczęto określać wspólną nazwą Oshikiushi. Po upadku szogunatu Japonia z średniowiecza dokonuje wielkiego skoku cywilizacyjno-kulturowego, wchodząc w 1868 roku na drogę przyśpieszonej rewolucji burżuazyjnej. W okresie restauracji zwanym erą Menji tradycyjne sztuki walki nie znajdują się w centrum zainteresowania, traktowane są raczej jako nieprzydatne w nowoczesnym świecie relikty przeszłości.
Właśnie w tym czasie sekretne techniki walki, kultywowane przez rody Takeda i Aizu wychodzą na światło dzienne. Kapłan kultu shinto-Saigo Tanomo Chikasama, który naucza Oshikiushi zyskuje nowego ucznia Sokaku Takedę. Takeda, wielki tradycjonalista i nonkonformista, a jednocześnie znakomity szermierz z powodu niewzruszonej postawy w obronie swoich poglądów, miał liczne kłopoty z policją, które nierzadko rozwiązywał przy pomocy miecza. Chikasama zdołał przekonać Takedę do porzucena szermierki na rzecz oshikiushi.
Takeda stworzył podwaliny nowej sztuki walki Daito-ryu, przekazując tajniki oshikiushi synowi Takimune, który otworzył swoją szkołę w Abashiri. Wcześniej jednak poznał je i twórczo wykorzystał Morihei Ueshiba. Niełatwo jest określić co w aikido jest osobistym wkładem Morihei Ueshiby, a co zasługą jego poprzedników.
Także filozoficzne podstawy aikido znajdują swoje źródła w szeregu dawniejszych koncepcji religijnych i etycznych. Niewątpliwie jednak osobisty udział Ueshiby w opracowaniu wielu nowych technik i rozwoju już istniejących, a przede wszystkim stworzeniu z nich spójnego, skodyfikowanego i oryginalnego systemu, pozwalają określać go mianem twórcy aikido w takiej postaci w jakiej ta wyrafinowana sztuka walki uprawiana jest współcześnie.